تغذیه سالم و باید‌ها و نباید‌های خوراکی‌ها | آداب غذا خوردن در طب سنتی

معصومه متین نژاد | شهرآرانیوز؛ در طب سنتی شکم سرآغاز همه بیماری‌ها و منشأ درمان آن‌ها بیان شده است. برای همین، مهم است بدانیم چه چیزی را و چگونه بخوریم، مسئله‌ای که بیشتر ما در برابر آن بی‌تفاوت هستیم. تصوری که خیلی‌ها از غذا دارند فقط سالم و مفید بودن آن است، درحالی‌که هرکدام از ما مزاج متفاوتی داریم و این موضوع می‌تواند یک ماده غذایی خوب و مفید را به غذایی مضر برای ما تبدیل کند.

گذشته از این موضوع، زمان مناسب غذا خوردن هم مسئله دیگری است که تأثیر بسیاری برنتیجه مد نظر ما از فرایند خوردن دارد، «باید»‌ها و «نباید»‌هایی که ما آن‌ها را به اسم آداب غذا خوردن در آموزه‌های دینی می‌شناسیم، موضوعی که قصد داریم به مناسبت روزجهانی غذا به طور ویژه به آن بپردازیم.

بهترین زمان غذا خوردن برای هر وعده چه زمانی است؟

بیشتر ما به خوردن صبحانه و شام بی‌توجه هستیم و وعده غذایی اصلی را ناهار می‌دانیم، درحالی‌که در همه توصیه‌های دینی و البته طب سنتی بر خوردن صبحانه و شام تأکید ویژه شده است و از وعده‌ای به نام ناهار اصلا خبری نیست. امام صادق (ع) می‌فرمایند: صبحانه و شام بخور و در فاصله میان آن ۲ چیزی نخور، زیرا سبب تباهی تن می‌شود.

زمان مناسب برای خوردن صبحانه و شام هم نخستین لحظات روز و سرشب بیان شده‌است. جالب است بدانید به‌تازگی پژوهشگران دانشگاه نورث وسترن و ایلینویز در پژوهشی که دراین‌باره انجام داده‌اند، متوجه شده‌اند خوردن صبحانه پس از ساعت ۸:۳۰ صبح احتمال ابتلا به دیابت نوع ۲ را در افراد بالا می‌برد. درباره به تأخیر انداختن زمان شام و آثار منفی آن روی خواب هم بسیار شنیده‌اید.

خوردن در حد اعتدال

گرسنگی و پرخوری ۲ مشکل جهانی است. برخی غذایی برای خوردن ندارند و گرفتار سوءتغذیه هستند. برخی هم از شدت پرخوری بیمار می‌شوند با این تصور که با دریافت بیشتر غذا، مواد مغذی بیشتری به بدنشان می‌رسد. این در حالی است که غذا را باید به‌اندازه و درحد نیاز مصرف کرد.

برای این منظور هم چند توصیه بسیار عالی داریم که حد و حدود این مرز را برایمان مشخص می‌کند. رسول اکرم (ص) می‌فرمایند: زمانی بخور که میل به خوردن داری و در حالی خوردن را رها کن که هنوز اشتهایت است. امیر مؤمنان علی (ع) نیز می‌فرمایند: هرکس می‌خواهد هیچ غذایی به او زیانی نرساند، تنها هنگامی غذا بخورد که گرسنه شده و معده او از خوراک پیشین پاک شده باشد.

تنوع و طبیعت غذا‌ها

یکی از عادت‌های بد غذایی ما آدم‌ها زیاده‌روی در مصرف یک ماده‌غذایی و بی‌توجهی به یک غذای دیگر است. این در حالی است که بر اساس هرم غذایی، بدن ما به همه انواع مواد غذایی نیاز دارد. در طب نوین، این هرم و میزان غذای مصرفی که باید هر فرد در طول روز دریافت کند، مشخص شده است و طب‌سنتی نکته تکمیلی را به آن اضافه و آموزه‌های دینی هم آن را تأیید می‌کند.

هر فرد باید متناسب با مزاجی که خودش و غذا دارد، یک ماده غذایی را مصرف کند، یعنی درست است که باید از همه گروه‌های غذایی بخوریم، ولی دلیلی ندارد یک فرد سردمزاج همان انتخابی را داشته‌باشد که یک گرم‌مزاج دارد. برای نمونه هندوانه و طالبی هردو در یک گروه غذایی جا گرفته‌اند، اما هندوانه را باید فرد گرم‌مزاج و طالبی را فرد سردمزاج بخورد. شاید این تنها اشاره کوچکی به آیه‌ای باشد که در آن خداوند از ما خواسته‌است به آنچه می‌خوریم بادقت بنگریم.

پرهیز از درهم‌خوری

در طب سنتی و صد البته در آموزه‌ها و توصیه‌های دینی، افزون بر پرهیز از پرخوری، بر پرهیز از درهم‌خوری هم تأکید شده‌است. تداخل غذایی درست مانند تداخل دارویی است. یعنی گاهی برخی مواد غذایی با هم نمی‌سازند و سبب بیماری و آزار می‌شوند، مانند مصرف عسل با خربزه؛ بنابراین بهترین شیوه در مصرف موادغذایی پرهیز از مصرف آن‌ها با هم است. افزون بر این، یک قاعده کلی هم داریم که تا حد زیادی سلامت دستگاه گوارش ما را تضمین می‌کند.

آب، میوه و غذا را به‌هیچ‌وجه نباید با هم خورد. باید فاصله زمانی بین مصرف آب یا هر نوشیدنی دیگری با میوه و غذا دست‌کم نیم‌ساعت، فاصله زمانی مصرف میوه با غذا و نوشیدنی‌ها دست‌کم یک ساعت و فاصله زمانی مصرف غذا با میوه‌ها و نوشیدنی‌ها هم دست‌کم ۲ ساعت باشد. یعنی اگر الان آب می‌خورید، تا نیم‌ساعت و اگر میوه می‌خورید، تا یک ساعت و اگر غذا می‌خورید، تا ۲ ساعت نباید چیز دیگری بخورید. این زمان برای هضم آنچه خورده‌اید و خروج آن از معده است تا اختلالی در سیستم گوارش صورت نگیرد.

شستن دست‌ها پس و پیش غذا

شستن دست‌ها پیش از غذا موضوعی نیست که نیاز باشد برای واجب بودن آن دلیلی بیاوریم، زیرا ارتباط مستقیمی با سلامت خود غذا دارد، اما در آموزه‌های دینی بر شستن دست‌ها پس از صرف غذا هم تأکید شده است. پیامبر اسلام (ص) این کار را شفایی برای تن و مایه برکت در رزق و روزی بیان می‌کنند و می‌فرمایند: شستن دست‌ها پیش از غذا فقر را و پس از غذا اندوه را دور می‌کند و چشم را سلامت می‌بخشد.

نگاه‌کردن به غذا و یاد خدا

توجه به غذایی که می‌خوریم و لذت بردن از زیبایی‌های سفره، آداب دیگری است که در دین مبین اسلام برای غذاخوردن بیان شده‌است. با این کار، هم به ارزش غذایی که می‌خوریم پی می‌بریم، هم قدردان و سپاسگزار خدایی خواهیم بود که آن را آفریده است، هم از نگاه کردن به چهره و لقمه دیگران پرهیز خواهیم کرد و هم یادمان خواهد بود که برخی در آن لحظه گرسنه‌اند و نباید در مصرف غذا زیاده‌روی یا اسراف کرد. یادکردن زبانی خداوند در آغاز و پایان غذا هم مستحب دیگری است که به سلامت جسم و جانمان بسیار کمک خواهد کرد.

اثر روحی آن را باید در تأثیری که سپاسگزاری و قدرشناسی بر بهداشت روان ما می‌گذارد و هم‌چنین تأثیر سخنان زیبا و آرامش‌بخش بر ساختار ترکیبی همه مواد تشکیل‌شده از آب جست‌وجو کرد. حتما آزمایشی را به خاطر دارید که پروفسور ژاپنی، ماسارو ایموتو، روی هوشمندی مولکول‌های آب انجام داد. او عملی ثابت کرد که مولکول‌های آب به افکار و سخنان انسان سریع واکنش نشان می‌دهند و هرچه انسان از آرامش ذهنی و زیبایی زبانی بیشتر برخوردار باشد، مولکول‌های آب ساختار زیباتری به خود می‌گیرند.

لقمه کوچک و خوب جویدن غذا

غذا را باید بسیار آرام و در آرامش کامل خورد. این کار افزون‌بر اینکه ما را متوجه طعم غذا می‌کند، سبب تحریک بیشتر مرکز احساس سیری در هیپوتالاموس مغز نیز می‌شود و از پرخوری و به دنبال آن چاقی و مشکلات پس از آن پیش‌گیری می‌کند. هم‌چنین جویدن کامل غذا سبب ترشح غدد بزاقی و هضم بهتر غذا و ضدعفونی‌شدن فضای دهان می‌شود. لازمه آرام غذا خوردن هم برداشتن لقمه‌های کوچک، پرهیز از صحبت‌کردن و انجام کار‌های متفرقه مانند تماشای تلویزیون و بازی با گوشی هنگام غذاخوردن است. امام‌رضا (ع) دراین‌باره می‌فرمایند: زمانی که سر سفره غذا می‌مانید از عمر شما محسوب نمی‌شود.

پرهیز از خوردن غذای مانده

در آموزه‌های دینی بر نخوردن غذا‌های مانده بسیار تأکید شده‌است. مصرف غذای مانده و تاریخ‌مصرف‌گذشته حتی اگر فاسد نباشد، سبب بیماری‌های جدی می‌شود. در طب سنتی کمترین اثری که برای مصرف چنین غذا‌هایی بیان شده است تولید سودا در بدن است؛ بنابراین سعی کنید همیشه غذا را به‌اندازه بپزید که نیازی به نگهداری و گرم‌کردن دوباره آن نباشد.

دوری از عادت ناپسند اسراف

خرید بیش از اندازه نیاز و پخت غذا درحجم بالا سبب اسراف و دورریز موادغذایی می‌شود. اسراف از ناپسندترین کار‌ها در دین مبین اسلام است. شاید بد نباشد بدانید: ما ایرانی‌ها سالانه ۳۵ میلیون تن غذا را دور می‌ریزیم، چیزی معادل دوریز غذا در ۱۰ کشور اروپایی. این در حالی است که بیش از ۸۰۰ میلیون نفر در دنیا غذای کافی برای خوردن ندارند. بنابراین، همیشه غذا را در حجم کم بپزید.

اگر غذایی هم اضافه می‌آید آن را بسته‌بندی کنید و به دست نیازمندی برسانید. برخی موادغذایی را می‌توان با کمی تدبیر فراوری کرد و مانع از دورریز آن‌ها شد، مانند درست کردن مربا، کمپوت، ترشی و شوری با موادغذایی کم‌کیفیت و معیوب.

چند توصیه کوتاه و خواندنی

قبل از شروع غذا و پس از پایان آن، انگشت خود را به نمک آغشته کنید و به دندان‌های خود بکشید (بخورید). این کار سبب خنثی شدن محیط اسیدی دهان و سالم ماندن دندان‌ها و رفع بسیاری از بیماری‌های معده می‌شود.

از خوردن غذای داغ و فوت کردن بپرهیزید. غذای داغ سبب آسیب به پرز‌های چشایی و بروز سرطان می‌شود. فوت کردن در غذا هم افزون بر اینکه خلاف آداب اجتماعی است، می‌تواند سبب انتقال بیماری و استشمام بوی دهان فرد برای دیگران شود.

پس از پایان غذا دندان‌هایتان را خلال کنید و مسواک بزنید. با این کار دندان‌هایتان از خرابی در امان می‌ماند، دهانتان بوی نامطلوب نمی‌گیرد و فساد مواد غذایی لابه‌لای دندان‌هایتان سبب بیماری نمی‌شود.

غذا را با دست راست بخورید. هنگام غذا خوردن هم بر سمت چپ بدن بنشینید تا کمترین فشار به دستگاه هاضمه بیاید.